Historia rodziny Steinerów

Historia rodziny Steinerów z Czarnego Dunajca zaczyna się w Podmajerzu (dzisiaj to część Starego Sącza), gdzie w I połowie XIX w. urodził się Abraham Steiner. Był propinatorem, miał żonę Reizlę, a jego syn Szaje (Yeshayahu) Steiner urodził się już w Szaflarach w 1858 roku. Najstarszy rocznik księgi ślubów, który jest dostępny dla naszego terenu pochodzi z 1884 roku, a pierwszym wpisem w metryce jest właśnie adnotacja o ślubie Szaje Steinera z Hani Feit (ur. 1863)  z 29 stycznia. Ślub odbył się już w Czarnym Dunajcu, to także miejsce zamieszkania pary i miejsce urodzenia Hani. Jej rodzicami byli Baruch (kupiec) i Rosa Feit. Z innych źródeł wiemy, że Baruch i jego rodzina mieszkali wcześniej w Chochołowie. W Czarnym Dunajcu Szaje pracował jako kupiec, z Hani mieli przynajmniej 12 dzieci. 

Najstarszym synem Steinerów był Bernard (Dov), urodzony w 1888 r., który ożenił się z Chaną (Tamer, Temerl) Messinger. Jej rodzice, Jakub i Freida, w aktach metrykalnych mają adnotacje o trzech miejscach zamieszkania: Zakopane, Zubsuche i Stare Bystre, ale ich rodzina pochodziła z Raslavic na terenie dzisiejszej Słowacji. Bernard prowadził w Czarnym Dunajcu skład drewna i sklep żelazny, z Chaną mieli co najmniej czwórkę dzieci: Rachelę Adelę (ur. 1920), zwaną też przez amerykańską rodzinę Ruzshą (Różą), Salomona (1925) i Salomeę (1926). Najmłodszy syn Jakub urodził się w 1929 r (lub 1935 r.). Kilka lat przed przyjściem na świat Racheli w Czarnym Dunajcu urodziła się jeszcze trójka dzieci Steinerów, ale nie mamy dokładnych informacji, czy ich rodzicami byli Bernard i Chana: Jakub Leizer (ur. 1913), Baruch Hersch (1915) i  Szlomo (1917). 

Według relacji potomków rodziny Ruzsha walczyła jako partyzantka w czasie II wojny światowej, w tym czasie poznała Noah Roitmana z Baranowiczów, który również był partyzantem (o swojej historii opowiedział w wywiadzie dla Muzeum Holokaustu w 1999 r., przez Izrael jest uznawany za bohatera wojennego, który uratował z getta około 80 osób, jako żołnierz Armii Czerwonej brał udział w bitwie o Berlin, a w latach 50. dzięki wojennemu doświadczeniu pomagał rozwijać izraelską armię). Po wojnie wzięli ślub i wyjechali do Izraela, skąd w 1963 roku pojechali do USA z córkami Tamar i Esterą, które mieszkają  w stanie Maryland z rodzinami. Historia Róży-partyzantki z Czarnego Dunajca zasługuje na osobny wpis, dotarłem do jej córek w USA, mam nadzieję, że podzieli się informacjami o swoich rodzicach (Noah jeszcze żyje, ur. się 1924 r., Róża zmarła, z całego rodzeństwa tylko ona przeżyła wojnę).

Kolejnym synem Szaje i Hani był Mojżesz Steiner (ur. 1890), który w młodym wieku udał się na emigrację. W 1911 r. przyjechał pierwszy raz do Belgii, a w 1922 r. wrócił do niej z Baltimore w Stanach Zjednoczonych, gdzie prawdopodobnie odwiedził siostry Rose i Minnie, które wcześniej emigrowały do USA (na liście pasażerów statku Baltic, który wypłynął z Liverpoolu i dotarł 19 września 1921 roku do Nowego Jorku znajduje się nazwisko Mosesa Steinera). Po powrocie do Belgii nazywa się już Mozes i zajmuje się handlem diamentami w Antwerpii, światowej stolicy tych kamieni szlachetnych.

W Antwerpii Mozes poznał Sarę Biron, która urodziła się w 1899 r. w Bliznem koło Krosna, a potem mieszkała w Jaśliskach, skąd przyjechała do Belgii w wieku 10 lat. Mozes i Sara w 1924 r. wzięli ślub, a w 1931 r. otrzymali belgijskie obywatelstwo. Trzy lata później urodził im się syn Eddie (Edouard Juda Szmuel Steiner). Rodzina Steinerów od 1926 r. mieszkała w pobliżu “diamentowej dzielnicy”, najpierw przy ul. Kroonstraat, a później przy ul. Brialmontlei.

Kiedy wybuchła wojna niemieckie władze nakazały rejestrację wszystkich obywateli, a potem rejestrację wszystkich Żydów przez Judenraty. Z tych dokumentów wynika, że ojciec Sary - Chaim Aron Biron urodził się w 1879 r. w Nehrybce koło Przemyśla, a jej matka Rifka z domu Kurz w 1874 r. w Bliznem. Sara i Mozes przez trzy lata wojny mieszkali wciąż w Antwerpii, podczas jednej z łapanek organizowanych 23 września 1942 r. przez SS cała rodzina została zatrzymana i znalazła się w obozie przejściowym w Mechelen. Pod koniec czerwca następnego roku zostali zwolnieni z obozu, prawdopodobnie dlatego, że posiadali belgijskie obywatelstwo. Jednak nie cieszyli się długo wolnością - kolejny raz zostali zatrzymani 4 września 1943 r. 16 dni później transportem nr XXIIB zostali wywiezieni do obozu w Auschwitz, gdzie zginęli. Eddie miał 9 lat, Sara - 44, a Mozes 53.

Kolejną córką Szaje była Róża/Rose (ur. 1891), która wyemigrowała do USA i została nestorką rodu w Baltimore. Wyszła za mąż za Benjamina Weinsteina, przez rodzinę była nazywana Tululu. Jej córka Syd (Sydonia) wyszła za mąż za Joego Goldsmitha, z kolei ich córka Loraine Goldsmith wyszła za mąż za Billa Weinsteina, ale z innej gałęzi tej rodziny. W USA żyje już piąte pokolenie cioci Róży z Czarnego Dunajca: Debbie Sugarman (z domu Weinstein), jej praprawnuczka ma już dorosłe dzieci i wnuki.

Możliwe, że Baltimore było przystanią dla rodziny Steinerów, bo wcześniej wyjechał tam brat Chany Steiner, z domu Feit, czyli Bernard Feit, urodzony w 1854 r. w Chochołowie. Rosa, Minnie i Moses jechali po prostu do swojego wujka.

Drugą siostrą, która wyjechała do USA była Minnie - nie znamy jej imienia nadanego po urodzeniu, być może chodzi o Rickel (ur. 3.01.1889). Minnie miała męża Irvinga, który był właścicielem sklepu spożywczego. 

Kolejną córką Szaje była Flora Frida Steiner. Trzy różne dokumenty wskazują trzy różne daty jej urodzenia: 1892, 1894 lub 1896 r. Flora wyszła za mąż za Arona Zachariasza Jereta (rocznik 1890, ur. w Poznachowicach Górnych koło Myślenic). Jeretowie mieszkali w Czarnym Dunajcu. Aron handlował drewnem ze swoim szwagrem, Bernardem Steinerem.

Flora i Aron mieli co najmniej piątkę dzieci: Benjamina (rocznik 1923), Rachelę Adelę (1924), Rozalię Stelę (1925), Lusię (1931) i Izraela Dawida (1933). Na początku wojny musieli wyjechać z Czarnego Dunajca, według dokumentów z krakowskiej gminy żydowskiej wynika, że w lipcu 1940 Jeretowie mieszkali przy Zamojskiego w Krakowie z co najmniej dwójką dzieci: Benjaminem i Rachelą Adelą. Według jej brata Hermana w czasie wojny przebywali też w Dobczycach, gdzie Aron miał rodzinę. Tam po nich ślad się urywa.

Nic nie wiadomo o Izaaku Aronie (ur. 1896), natomiast kolejny brat, Samuel (ur. 1897), walczył w cesarsko-królewskiej armii Austro-Węgier, był szeregowcem piechoty w 20. Pułku Piechoty, zginął w czasie I wojny światowej, 5 lipca 1917 r. w wieku 20 lat.

Eliasz Steiner (1900) poślubił swoją szwagierkę, czyli siostrę żony swojego najstarszego brata Bernarda. Bila Messinger, jak jej siostra Chana, też urodziła się w Raslavicach (w 1902 r.). Nic nie wiemy o ich dzieciach i dalszych losach.

Kolejna córka Szaje - Regina (ur. 1902) wyszła za mąż za Arona Bitermanna, z którym miała trójkę dzieci: Ronię (ur. 1930), Szaję (1941) i syna ur. w 1935 r. W czasie wojny ukrywali się również w Dobczycach (jak siostra Reginy Flora).

Beila lub Berta (ur. 1904) wyszła za mąż za Edmunda Grünspana, zginęła w 1943 r. w Auschwitz. Steinerowie mieli jeszcze jednego syna, który zmarł w 1905 r. jako niemowlę.

Najmłodszym dzieckiem był Yecheskel Shraga (ur. 1906), który po przybyciu do USA w 1938 lub 1939 r. zmienił imię na Herman C. Steiner i jest autorem wielu wpisów w archiwum Yad Vashem na temat swojej rodziny. Według relacji rodziny starsze siostry, Rose i Minnie, które od dawna przebywały w USA, po rozpoczęciu wojny przysłały rodzinie wizy i jedynym, który zdążył wyjechać był Herman, który wcześniej przeprowadził się w okolice Baranowicz (dzisiejsza Białoruś) i ożenił z Sarą Biteńską, kuzynką i sąsiadką późniejszgo partyzanta Noah Roitmana. Herman zostawił Sarę w ciąży, miał po nią wrócić, ale nie zdążył. Według relacji amerykańskiej rodziny Sara została zabita z powodu futra, które miała na sobie. W USA Herman pracował w sklepie spożywczym u siostry Minnie i szwagra Irvinga, a angielskiego uczył się z “New York Timesa”. W czasie wojny służył w amerykańskiej armii, stacjonował w Anglii. Przekonał swojego dowódcę, który pozwolił mu pojechać poszukać swojego brata Mosesa w Antwerpii, ale było już za późno. Po wojnie Herman przez Czerwony Krzyż szukał swojego bratanka Edouarda, który z rodzicami zginął w Auschwitz. Prawdopodobnie dzięki wizycie w Antwerpii zaczął pracę w branży handlu diamentami, później kupił ziemię na Florydzie, gdzie przeprowadził się po koniec życia. Herman miał córkę Sherry (ur. 1951) i syna Stevena (ur. 1952), których udało mi się odnaleźć i dzięki którym powstała duża część tej historii. Herman zmarł w 2002 roku w wieku 96 lat, 10 dni przed śmiercią swojej drugiej żony Else (z domu Streesover, ur. w 1910), która zmarła w wieku 92 lat.

W USA mieszkają potomkowie Hermana Steinera (Sherry i Steven), jego siostry Rose (Debbie i Howard) oraz Róży Steiner Roitman, która była ich bratanicą (Esther i jej siostra Tamar).